Αριστόβουλος Μάνεσης

       "Προτροπή" προς τους φοιτητές του- της 18ης του Ιανουαρίου 1968-, λίγο πριν τον εκδιώξουν από την πανεπιστημιακή κοινότητα οι κρατούντες της εποχής, σε ένα κατάμεστο αμφιθέατρο του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης και ας αναλογιστούμε την οδυνηρή σύγκριση με τους καιρούς μας.

       Την επομένη της ομιλίας του τέθηκε σε εξορία στο Λιδορίκι μέχρι που έφυγε για το Παρίσι.

Στον ζόφο της εποχής μας καλούμαστε διαρκώs να επιλέγουμε.
Πολιτικά αδιάφοροι υπήκοοι ή ελεύθεροι συνειδητοί, ενεργοί και υπεύθυνοι πολ
       "Ψίθυροι κυκλοφορούν απειλητικά, τις τελευταίες αυτές μέρες, για επικείμενες «εκκαθαρίσεις» στο Πανεπιστήμιο.

       Το γεγονός ότι μεταξύ των ονομάτων των υπό απόλυση καθηγητών αναφέρεται και το δικό μου - και αυτό δεν το θεωρώ διόλου περίεργο-, ­ μου παρέχει το δικαίωμα και μου επιβάλλει το καθήκον να σας καταστήσω, σήμερα που βρίσκομαι ακόμη κοντά σας, κοινωνούς ορισμένων σκέψεων μου που ίσως δεν θα μπορώ να σας τις πω αύριο.
       Τα πράγματα είναι λοιπόν σαφή: με τις «συντακτικές πράξεις», βάσει των οποίων θα γίνουν οι απολύσεις των καθηγητών, έχει προετοιμασθή νομικά το έδαφος όχι για εκκαθαρίσεις, αλλά

για διώξεις, και συγκεκριμένα για διώξεις των ανεπιθυμήτων, δηλαδή εκείνων που δεν είναι ευπειθείς στα κελεύσματα των κρατούντων.
Υπάρχει όμως και μία άλλη, η ηθικοπολιτική, πλευρά του ζητήματος.
Θα μιλήσω χωρίς περιστροφές.

       Κάτω από τις συνθήκες που ζούμε η σιωπή δεν είναι «χρυσός»· είναι «λίβανος και σμύρνα». Διότι η σιωπή μπορεί να ερμηνευθεί σαν αποδοχή ή συναίνεση: «ο σιωπών δοκεί συναινείν» (qui tacet consentire videtur, κατά το ρωμαϊκό δίκαιο).

       Δεν έχω λοιπόν το δικαίωμα να σιωπήσω, αφού σωπαίνοντας θα εμφανιζόμουν ως αποδεχόμενος ή ανεχόμενος τα όσα γίνονται.
       Υπάρχουν στη ζωή, την ατομική και την κοινωνική, στιγμές που πρέπει κανείς να πει το μεγάλο «ναι» ή το μεγάλο «όχι».
       Σε τέτοιες στιγμές, σαν τις τωρινές, το ουσιώδες είναι, πιστέψτε με, να προστατεύσει κανείς τον εαυτό του, όχι από τη δίωξη, αλλά από τον εξευτελισμό. Να περισώσει την αξιοπρέπειά του ως ανθρώπου, ως πολίτη, ως επιστήμονα. Και έτσι να περιφρουρήσει, επίσης, το κύρος της πανεπιστημιακής έδρας που έχει την τιμή να κατέχει, ιδίως όταν πρόκειται για την έδρα του Συνταγματικού Δικαίου, η οποία, ως έδρα της πολιτικής ελευθερίας, είναι φυσικό, εφόσον βρίσκεται στο ύψος της, να δέρνεται από τις πολιτικές καταιγίδες.

       Βαρεία η ευθύνη όσων έταξαν εαυτούς εις την καλλιέργεια και την υπηρεσία του κλάδου τούτου της επιστήμης του Δικαίου. Ακόμη βαρυτέρα η ευθύνη και δυσχερεστέρα η αποστολή των εχόντων την τιμήν να διδάσκουν από της πανεπιστημιακής έδρας το μάθημα της πολιτικής ελευθερίας.
       Όσον αφορά την ταπεινότητά μου, ας μου επιτραπεί να είπω ότι έχω βαθυτάτην επίγνωσιν της μεγάλης ευθύνης, την οποίαν επωμίζομαι.
Σε ό, τι με αφορά, το ξαναδηλώνω: όσο θα μπορώ να διδάσκω το μάθημα του Συνταγματικού Δικαίου, θα το διδάσκω σαν μάθημα της πολιτικής ελευθερίας.
       Αν δε το αποψινό μου μάθημα συμβεί να είναι το τελευταίο, θα ήθελα να σας παρακαλέσω να κρατήσετε από τη διδασκαλία μου την ουσία της: τη σημασία της πολιτικής ελευθερίας, ως ιστορικής κατακτήσεως για την παραπέρα εξέλιξη του κοινωνικού βίου και ως προϋποθέσεως για τη γενικότερη απελευθέρωση και καταξίωση του ανθρώπου.
       Και επειδή θεωρία και πράξη είναι αλληλένδετες, το ουσιώδες είναι να μείνει κανείς ελεύθερος, όρθιος και αλύγιστος απέναντι στους καταναγκαστικούς και ιδεολογικούς μηχανισμούς των κρατούντων.
       Μην επιτρέψετε να σας εξανδραποδίσουν.

        Διατηρήστε, μέσα στους ζοφερούς και άρρωστους καιρούς, άγρυπνη και ανυπόταχτη τη σκέψη σας, περιφρουρήστε την άγια υγεία και ρωμαλεότητα της ψυχής σας, κρατήστε στητό και αγέρωχο το ωραίο ανάστημά σας.

       Και αν η εξουσία, που την συμφέρει να έχει παθητικούς και πολιτικά αδιάφορους υπηκόους, σας πει ότι έτσι κάνοντας, δεν είστε φρόνιμοι και νομοταγείς πολίτες, αποδείξτε της ότι καλός πολίτης είναι μόνον ο ελεύθερος πολίτης, ο συνειδητός, ενεργός και υπεύθυνος πολίτης.
Και θυμίστε της ό,τι ο Περικλής είχε πει στον «Επιτάφιο»: όποιος αδιαφορεί για τα πολιτικά πράγματα του τόπου του είναι όχι φιλήσυχος, αλλ’ άχρηστος, «αχρείος» πολίτης.

       Και μην ξεχνάτε, στις σημερινές δύσκολες για την πατρίδα μας και το λαό μας περιστάσεις, τα λόγια του ποιητή, ­ και θέλω μ’ αυτά να σας αποχαιρετήσω:
"Όσοι το χάλκεον χέρι

βαρύ του φόβου αισθάνονται,

ζυγόν δουλείας, ας έχωσι·

θέλει αρετήν και τόλμην

η ελευθερία."