1821 – 2021: κοινωνικά και ταξικά χαρακτηριστικά των στρωμάτων που διαμορφώθηκαν τα χρόνια της οθωμανικής κατοχής και συνέβαλαν ή δεν συνέβαλαν στους σκοπούς της Εθνικοαπελευθερωτικής Επανάστασης

Ήταν επανάσταση κοινωνικού και εθνικού χαρακτήρα. Η Χώρα απαλλάχτηκε και από τη φεουδαρχία και από τον τουρκικό ζυγό και έπρεπε να  απαλλαχτεί και από αυτούς που απέκτησαν ισχύ χάρη στο τυραννικό καθεστώς και ήταν εξ΄ ίσου διεφθαρμένοι με αυτό. Εμπνευσμένη από τη Γαλλική επανάσταση και τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό. Ήταν η πρώτη Επανάσταση στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι Έλληνες οι πρώτοι απ΄ όλους τους λαούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που πέτυχαν ανεξάρτητο κράτος.

Υπήρχε αυστηρή διάκριση ανάμεσα σε άρχοντες, ιεράρχες και ραγιάδες (ζώο, κοπάδι). Ήταν ελεύθεροι και με πολλές υποχρεώσεις προς τον κατακτητή, το γαιοκτήμονα ή το τοπικό δυνάστη. Αποτελούσαν την πλειοψηφία. Οι ραγιάδες δεν τύγχαναν κανενός σεβασμού από το δυνάστη. Τη γη τους την νοίκιαζαν από τους τούρκους ή τους χριστιανούς.
Υποκατηγορία των τελευταίων ήταν οι γκιαούρ δηλ. οι άπιστοι – μη μουσουλμάνοι, που εκμεταλλευόντουσαν περισσότερο και κατέβαλαν μεγάλα ποσά φόρων.  
Τα τσιφλίκια, γεωργικές εκμεταλλεύσεις  μεγάλης έκτασης, καλλιεργούνταν από δούλους ή κολίγους

Τα στρώματα που διαμορφώθηκαν τα χρόνια της οθωμανικής κατοχής και συνέβαλαν ή δεν συνέβαλαν στους σκοπούς της επανάστασης ήταν:

1) Η εκκλησία και ο ανώτερος κλήρος στον οποίο οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει ορισμένα προνόμια. Η εκκλησία ήταν ο μεγαλύτερος ιδιοκτήτης γης στην Αυτοκρατορία και είχε καταφέρει να διατηρήσει το μεγαλύτερο μέρος των αγαθών που κατείχε τη βυζαντινή εποχή. Είχε εχθρική στάση απέναντι στις ιδέες που προπαγάνδιζαν την εξέγερση, με καταδίκες και αναθέματα των νέων ιδεών και των οπαδών τους. Καταδίκαζαν κάθε κίνημα εχθρικό προς τις τουρκικές αρχές. Ήταν αρμόδια για την παιδεία και τους εκπαιδευτικούς μηχανισμούς.

2) Οι Φαναριώτες, κλειστή κάστα, ήταν κατάλοιπα της βυζαντινής αριστοκρατίας συγκεντρωμένα γύρω από το Πατριαρχείο - Φανάρι. Είχαν τη δυνατότητα να μορφώνονται, να μαθαίνουν ξένες γλώσσες. Στρατολογούνταν από την οθωμανική διοίκηση ως υπάλληλοι για διεκπεραίωση εξωτερικών υποθέσεων. Διορίζονταν δραγουμάνοι του στόλου ή της Πύλης, πολλές φορές εξελίσσονταν σε Υπ. Εξ. και κατά τα τέλη 17^ου και αρχές του 18^ου αιώνα τους εμπιστεύονταν τη διοίκηση των ημιανεξάρτητων παραδουνάβιων χωρών με τους λαούς των οποίων δεν μιλούσαν την ίδια γλώσσα, δεν πίστευαν στον ίδιο θεό, δεν είχαν ιδιαίτερους δεσμούς με τις χώρες που κυβερνούσαν και εξυπηρετούσαν τα οικογενειακά τους κα τα προσωπικά τους συμφέροντα. Η αναρρίχηση των Φαναριωτών στο ηγεμονικό αξίωμα ετελείτο από το Πατριαρχείο. Αποκλείονταν από τουρκικά αξιώματα, είχαν τον τίτλο του βοεβόδα και έλεγχαν ένα εξουσιαστικό μηχανισμό που είχαν δημιουργήσει. Για να ανταποκριθούν στις δαπάνες τους (δωροδοκίες, έξοδα αυλής, συνδρομές Πατριαρχείου, οι Φαναριώτες φορολογούσαν σκληρά τους κατοίκους των ηγεμονιών τους. Φέρονταν σαν τούρκοι πασάδες. Αντιμετώπιζαν με υπεροψία και βαθύτατη περιφρόνηση τους ομογενείς τους.  Στις ηγεμονίες ασκούσαν πραγματική και αυτόνομη εξουσία, κυρίως ως προς την είσπραξη των φόρων, ασκούσαν πολιτική προς όφελος τους και για ικανοποίηση των προσωπικών τους φιλοδοξιών. Ζούσαν με χλιδή σε πολυτελή ανάκτορα. Οι συνεργάτες τους ενδιαφέρονταν για τον πλουτισμό τους, σε βάρος των διπλανών τους.  
Αναδείχτηκαν στο διοικητικό μηχανισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Επιβλήθηκαν από την οικ. ευρωστία την άσκηση των επιστημών, την επαγγελματική τους δραστηριότητα και τη γλωσσομάθειά τους. Ήταν εξουσιομανείς και συντηρητικών απόψεων. Δεν ήταν μόνο Έλληνες. Προέρχονταν και από εξελληνισμένες οικογένειες Ρουμάνων και Ιταλών. Ως φαναριώτικες οικογένειες αναφέρονται αυτές των Μαυροκορδάτων, Υψηλάντηδων, Παλαιολόγων, Κομνηνών ίσως και άλλων. Αυτοπροσδιορίζονται ως απόγονοι αρχοντικών οικογενειών του Βυζαντίου. Θεωρητικά επεδίωκαν τη διάβρωση την Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την αναβίωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.  Δεν βρισκόντουσαν σε αντίθεση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία γιατί ήταν ωφελημένοι από την ύπαρξή της. Ο Α. Κοραής ήθελε τον αποκλεισμό τους από τα πολιτικά πράγματα της Ελλάδος, αμφισβητούσε την καταγωγή τους από τους Βυζαντινούς. Πίστευε ότι ήταν διορισμένοι από τους Τούρκους με σκοπό την καταδυνάστευση των Ελλήνων και ότι εξυπηρετούσαν συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων. Ο Καποδίστριας τους αποκαλούσε «παιδιά του σατανά». Οι αγωνιστές του 1821 τους κατηγορούσαν για δολοπλοκία και ανεντιμότητα.  
α) Ο πρωθυπουργός Στέφανος Δραγούμης, που προήλθε από το Στρατιωτικό Κίνημα στο Γουδί το 1909 παίρνει το μέρος των Τσιφλικάδων, χαρακτηρίστηκε «ως πρωθυπουργός του αίματος».
β) Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Φαναριώτης με σπουδές ιατρικής στην Πάδοβα, ο πρώτος ηγεμόνας της Μολδαβίας, υποτελής στην Αγγλία, υπηρέτησε τα συμφέροντα των υδραίων και σπετσιωτών εφοπλιστών, «πέταξε το τουρκικό σαρίκι από το κεφάλι του και έβαλε καπέλο ευρωπαϊκό». Συνδέεται με το Εμφύλιο του 1824. Επιτέθηκε στον εκλεκτό οπλαρχηγό των Φιλικών Γεώργιο Βαρνακιώτη ο οποίος συμμάχησε με τον Ομέρ Βρυώνη.
Ο αδελφός του Δημήτρης, ηγούμενος 12.000 ανδρών και με αρχηγό του Επιτελείου το Σκωτσέζο Τόμας Γκόρντον πολιόρκησαν (23/9 – 5/10/1821) και κατέλαβαν την Τριπολιτσά (Τρίπολη) που ήταν το κέντρο της Οθωμανικής Διοίκησης. Πραγματικός υπεύθυνος της άλωσης ήταν ο Θ. Κολοκοτρώνης, ο οποίος φυγάδευσε με μυστικές συνεννοήσεις τους μισθοφόρους μουσουλμάνους που εξασθένησε την άμυνα των εγκλωβισμένων.
Ήθελε συγκεντρωτική διακυβέρνηση, με σύγχρονους θεσμούς. Οι οπλαρχηγοί επεδίωκαν μια αποκεντρωμένη ως επί το πλείστον τοπική εξουσία. Ο Καποδίστριας επεδίωκε τον εκσυγχρονισμό με αυταρχικές μεθόδους, πλήρωσε με τη ζωή αυτήν ακριβώς την αντίθεση.
γ) Θεόδωρος Νέγρης, αμέλησε να βγάλει τη στολή του τούρκου αξιωματούχου και παρά λίγο να λιντσαριστεί από το πλήθος στις Σπέτσες όπου είχε πρωτοφτάσει. Στη συνέχεια έφυγε για τα Σάλωνα – Άμφισσα. Προσπάθησε να παρακάμψει του φυσικούς ηγέτες της Επανάστασης. Τα έβαλε με τον Ανδρούτσο και τον Καραϊσκάκη.  Στην Α΄ Εθνοσυνέλευση του Έθνους στην Επίδαυρο το Γενάρη 1822 σχηματίστηκε κυβέρνηση. Πρόεδρος του Εκτελεστικού ανέλαβε ο Μαυροκορδάτος και ο Νέγρης υπουργός εξωτερικών. Πέθανε αργότερα από τύφο.
δ) Ιωάννης Κωλέττης: γιατρός του Αλή Πασά,  αντλούσε εξουσία από τους Ρουμελιώτες οπλαρχηγούς , χρημάτισε πρωθυπουργός του Όθωνα.   
ε) Μιχαήλ Σούτσος, ηγεμόνας Μολδαβίας, υψηλόβαθμο στέλεχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και επιρροή της Φιλικής Εταιρίας. Ο Αλέξανδρος Σούτσος ήταν ηγεμόνας της ηγεμόνας της Βλαχίας.  

3) Οι κοτζαμπάσηδες (πρόκριτοι, δημογέροντες, γέροντες, πρωτογέροντες, άρχοντες κ.α.) προέκυψαν από τη διοικητική – αυτοδιοικητική δομή που εφάρμοζαν οι Οθωμανοί, εκλεγμένοι ή διορισμένοι, εκλεγμένοι ή επί τιμή. Κατέληξαν να αποτελούν μια άλλη κάστα με οργανικό δεσμό με τη διοικητική μηχανή των κατακτητών. Δηλ. ήταν ταυτισμένοι με την οθωμανική διοίκηση, σε αυτήν στήριζαν τα συμφέροντά τους, κατείχαν τεράστιες εκτάσεις, ήταν τρωκτικά του κοινωνικού πλούτου, γι΄αυτούς  εργάζονταν εξαρτημένοι εργάτες γης – κολίγοι (αγρότες με τη σημερινή έννοια διαμορφώθηκαν μετά τη διανομή των τσιφλικιών). Ένα σημαντικό τμήμα των δημοσιονομικών εσόδων περιερχόταν στην κατοχή τους, μέσω του συστήματος υπενοικίασης της υπηρεσίας είσπραξης των φόρων. Πολλοί από αυτούς κατείχαν παραγωγική γη (αμπέλια) παρήγαγαν εξαγώγιμα προϊόντα (σταφίδα) και λόγω αυτών των εσόδων τοποθετούνταν σε μια ιδιαίτερη κοινωνική θέση ως γαιοκτήμονες και έμποροι. Από το ρόλο τους στην είσπραξη των φόρων και το εμπόριο απολάμβαναν σημαντικά υλικά αγαθά με αποθήκες τροφίμων, μεταφορικά μέσα (ζώα) μύλους και χρήματα. Διέθεταν φρουρές και ένοπλα τμήματα. Ήταν αντίθετοι με την επανάσταση, προσχώρησαν όταν δεν μπόρεσαν να την αποτρέψουν, κατάλαβαν την έκβαση της προσδοκώντας ακόμη περισσότερα προνόμια.

4) Αστικά στρώματα, κυρίως εμπόρων του εξωτερικού, βιοτέχνες, μικροί έμποροι και τεχνίτες,  Έλληνες καραβοκύρηδες που είχαν μεγάλη συμβολή στην Επανάσταση γιατί τα πλοία τους ήταν ήδη εξοπλισμένα για την αντιμετώπιση των πειρατών. Τα αστικά στρώματα διαμορφώθηκαν στις αρχές του 18ου αιώνα και οφείλεται στην ανάπτυξη του εμπορίου. Αναπτύχθηκαν σε τέτοιο βαθμό που ανταγωνίζονταν τους ξένους εμπόρους. Είχαν μια επαμφοτερίζουσα στάση με τους κατακτητές ανάλογα με τα συμφέροντά τους και τα προνόμια που απολάμβαναν. Λόγω της εθνικής και θρησκευτικής τους συνείδησης ήταν σε αντιπαράθεση με τους τούρκους αλλά και λόγω τη οικονομικής καταπίεσης που τους ασκούσαν οι κατακτητές. Για τους λόγους αυτούς πολλές φορές είχαν συχνά επαναστατική συμπεριφορά.
Ήταν η ηγεμονική δύναμη της αντιφεουδαρχικής επανάστασης και της προώθησης δημιουργίας του έθνους – κράτους. Αυτά τα δύο στρώματα συγκρούονταν μεταξύ τους για τον έλεγχο της διοίκησης και για τα οικονομικά τους συμφέροντα. Χαρακτηριστική ήταν η αντίθεσή του στην Α Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου των νησιωτών και Πελοποννησίων  με τους πρώτους να απαιτούν από τους δεύτερους τη χρηματοδότηση του αγώνα από το πλούτο που προήλθε από τους ηττηθέντες τούρκους και οι δεύτεροι να αντιτείνουν τον κοινό αγώνα και τον πλούτο των καραβοκυρέων από το εμπόριο. Οι Μοραΐτες αποχώρησαν από την Εθνοσυνέλευση.  

5) Οι στρατιωτικοί – οπλαρχηγοί που είχαν μεγάλο κύρος μετά την εδραίωση της Επανάστασης στην Πελοπόννησο. Δεν μπόρεσαν να συγκροτήσουν ενιαία πολιτική στάση και δύναμη.
Οι γενίτσαροι επαγγελματικό στρατιωτικό σώμα, η στελέχωσή του προερχόταν από κάποιας μορφής «παιδομάζωμα» κυρίως από τις περιοχές των Βαλκανίων. Αναρριχώντουσαν σε υψηλές θέσεις και αξιώματα. Κατέληξε, λόγω των καλών προοπτικών εξέλιξης που είχαν, να στρατεύονται μόνο μουσουλμάνοι.

6) Απλοί άνθρωποι, χωρικοί στην πλειοψηφία τους ακτήμονες, δουλοπάροικοι - εργάτες που ανήκαν στη γη,  μισακάρηδες, οι κολίγοι - εργάτες στις μεγάλες εκτάσεις τούρκων ή Ελλήνων, μικροκτηματίες, κατώτερος κλήρος, μικρέμποροι που αποτελούσαν και τη μαχόμενη πλειοψηφία χωρίς ηγετικό ρόλο και πολιτική έκφραση.  

7) Κλέφτες, αρματολοί. Οι  Κλέφτες ήταν απλοί χωρικοί που διαμόρφωσαν ένα αυθόρμητο κίνημα αντίστασης έξω από την ελληνική και τουρκική διοίκηση. Ήταν αντάρτες που για να αποφύγουν την καταπίεση των τούρκων και των Ελλήνων αφεντάδων κατέφυγαν στα βουνά και δημιουργούσαν ένοπλες ομάδες που μάχονταν τις αρχές και προστάτευαν τους χωρικούς. Οι αρχές παρά τις επανειλημμένες προσπάθειες δεν πέτυχαν ποτέ να τους υποτάξουν και πολλές φορές υποχρεώθηκαν να συμβιβαστούν μαζί τους. Ενσωμάτωναν κάποιο αριθμό κλεφτών και συγκροτούσαν ένα στρατιωτικό – αστυνομικό σώμα τους αρματολούς. Σε αυτό το σώμα υπηρετούσαν μόνο χριστιανοί και ήταν επιφορτισμένοι με την τήρηση της τάξης στην ύπαιθρο. Το πέρασμα από τους κλέφτες στους αρματολούς και το αντίστροφο αποτελούσε συνηθισμένο φαινόμενο. Αυτό το ένοπλο κίνημα που ενσωμάτωσε τις διεκδικήσεις των χωρικών και την αντίσταση στον κατακτητή δεν είχε οργάνωση σε εθνικό επίπεδο, δεν είχε κάποια ξεκάθαρη πολιτική ή κοινωνική ιδεολογία, βοήθησε όμως σημαντικά για να διατηρηθεί η εθνική συνείδηση και το πνεύμα εξέγερσης. Πολλές φορές οι πρόκριτοι συμμετείχαν στην καταδίωξη των κλεφτών, κυρίως μετά την εξέγερση της Πελοποννήσου στα 1770 που καταστάληκε με αγριότητα. Ο Κολοκοτρώνης προερχόταν από οικογένεια κλεφτών. Είχαν συμβολή στην Επανάσταση και αρκετοί είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρία.
 
8) Φιλικοί: έμποροι πρωτοστάτησαν στην ίδρυση της Φιλικής Εταιρίας και προοδευτικοί διανοούμενοι. Είχε δομή μυστικιστικής οργάνωσης και για να προστατευθούν από τους κατασταλτικούς μηχανισμούς αλλά και για να αποκρύψουν την μη ευγενική τους καταγωγή. Ο Ξάνθος προερχόταν από τεκτονική οργάνωση. Γενικά για τους ιδρυτές έχει γραφεί ότι είχαν μετάσχει σε κύκλους, μασόνους ή άλλους. Ο Αλ. Υψηλάντης, ανέλαβε την ηγεσία την 12/4/1821, είχε τεκτονική σύνδεση με τον Ξάνθο, δεν είχε πάρει μέρος στη συγκρότησή της και δεν γνώριζε τις δυνατότητες και τις αδυναμίες της. Η αρχηγία του παραμέρισε τους ιδρυτές και την ιστορική της ηγεσία. Ο Καποδίστριας τους χαρακτήριζε «άθλιους εμποροϋπαλλήλους». Αρχικά απευθύνθηκαν σε φιλελευθέρους διανοούμενους εμπόρους και επιχειρηματίες, στους κλέφτες, τεχνίτες και περισσότερα λαϊκά στρώματα. Τις παραμονές της επανάστασης, η πλειονότητα των ραγιάδων (το 90% του χριστιανικού πληθυσμού) επί 936 μελών της Φιλικής Εταιρίας, συμμετείχαν μόνον με 6 άτομα, οι άλλοι ήταν έμποροι, άνθρωποι των γραμμάτων (δάσκαλοι, γιατροί κ.ά), πρόκριτοι, κληρικοί, αρματολοί, κλέφτες, οπλαρχηγοί μισθοφόροι κ.ά.) Η Φιλική Εταιρία δημιουργήθηκε στην Οδησσό που ήταν και η πρώτη έδρα της. Η μετεγκατάσταση στη Κων/λη έδωσε μεγάλη ώθηση με πολλές μυήσεις και βελτίωση των οικονομικών της. Δεν είχε εκπονήσει κάποιο σχέδιο επανάστασης γενικά απελευθέρωσης της Ελλάδος. Δεν διέθετε οικονομικές, πολιτικές και οργανωτικές προϋποθέσεις για τη δημιουργία μηχανισμών που θα μπορούσαν να οικοδομήσουν έναν κρατικό μηχανισμό για να ανταποκριθεί στις ανάγκες του πολέμου και να εδραιώσει την επανάσταση. Κυρίως δρούσε στις ηγεμονίες Βλαχία (Βουκουρέστι), Μολδαβία (Ιάσιο) και Πελοπόννησο που είχε μεγάλη ανάπτυξη και ασκούσε κάποια πολιτική πέραν από τις δεισιδαιμονίες, όρκους και προσευχές. Στον πόλεμο της Φιλικής Εταιρίας, στις μοναδικές ηγεμονίες που έλεγχε, μετά τη μάχη στο Δραγατσάνι και στη μονή Σέκου οδήγησε στην ήττα από ένα αναγνωριστικό απόσπασμα του οθωμανικού στρατού και στην καταστροφή του μοναδικού στρατιωτικού σώματος του Ιερού Λόχου, ο Υψηλάντης παρακολουθούσε από μακριά τις πολεμικές επιχειρήσεις, μετά την καταστροφή ως φυγάς, πέρασε τα αυστριακά σύνορα μαζί με τα δύο αδέλφια του και μικρό αριθμό ακολούθων και παραδόθηκε στις τοπικές αρχές. Ο Υψηλάντης και όσοι συνεργάστηκαν με αυτόν, όπως ο Σούτσος, αφορίστηκαν μαζί και η Επανάσταση από τον Γρηγόριο τον Ε΄, ο οποίος στη συνέχεια καθαιρέθηκε, φυλακίστηκε και είχε μαρτυρικό θάνατο από τους προστάτες του κατακτητές.   

9) Στρώματα διανοουμένων που ξεκίνησαν για να διαμορφώσουν τις προϋποθέσεις και τις συνθήκες της Επανάστασης.  Με μέριμνα του Πατριάρχη Κύριλλου του Ε΄ το 1749 εγκαταστάθηκε στη Μονή Βατοπεδίου η Αθωνιάδα Ακαδημία στην οποία αναδείχτηκε η μορφή του Ευγένιου Βούλγαρη. Μαθήτευσαν πρόσωπα του Ελληνικού Διαφωτισμού, μεταξύ άλλων ο Ρήγας Βελεστινλής, ο Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Ιώσηπος Μοισιόδακας, ο Χριστόδουλος Παμπλέκης.
Ο Θεόφιλος Κορυδαλλεύς (1570-1640) άνοιξε τις πρώτες ρωγμές στη θεοκρατική αντίληψη.
Ο Ιώσηπος Μοισιόδακας, ρουμανόφωνος από Βουλγάρικη οικογένεια, τα πρώτα του έμαθε στη Βλαχία και στη Θράκη. Το 1752 βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη, μυήθηκε στην Αριστοτελική παράδοση. Το 1753 απογοητεύθηκε από τη διδασκαλία του Ιερόθεου Δενδρινού στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης. Επέστεψε στη Μακεδονία στην Αθωνιάδα Ακαδημία, υπήρξε μαθητής του Βούλγαρη, διδάχτηκε φιλοσοφία και ήλθε σε επαφή με τη βιβλιογραφία του Διαφωτισμού. Το 1759, ως ιερωμένος στη Βενετία, σπούδασε στο Παν/μιο της Πάδοβας. Το 1765 βρέθηκε στις ηγεμονίες, ξεδίπλωσε το έργο του στις αυλές των αρχόντων και δίδαξε γενιές νέων ανθρώπων. Εισήγαγε τα νέα ελληνικά.
Ο Δημήτριος Καταρζής  (1730-1807), αριστοκράτης, γεννήθηκε στην Κων/λη, ανήλθε σε ανώτατα αξιώματα στις αυλές των ηγεμόνων, διακρίθηκε ως δικαστικός, προχώρησε στην οργάνωση της γλώσσας και στη σύνθεση της γραμματικής.
Γρηγόριος Κωνσταντάς (1753-1844) και Δανιήλ Φιλιππίδης (1750-1832)  συνέβαλαν στη ρήξη της Εκκλησίας με το Διαφωτισμό, βρέθηκαν στις ηγεμονίες και σταδιοδρόμησαν ως δάσκαλοι στο κύκλο των ανθρώπων του Διαφωτισμού.   

Ρήγας Βελεστινλής: ξεκίνησε τις σπουδές στα Αμπελάκια, στον Άθω και στην Κων/λη. Κατέληξε στις ηγεμονίες, στο Ιάσιο και το Βουκουρέστι. Εκεί γνώρισε σημαντικά πρόσωπα, φορείς νέων ιδεών, Κωνσταντά, Φιλιππίδη, Κοδρικά και Κων/νο Σταμάτη. Ανέπτυξε πολύπλευρο συγγραφικό έργο με σκοπό την ένταξη της παιδείας στο πολιτικό πρόγραμμα της απελευθέρωσης. Στον αντίποδα της οθωμανικής απολυταρχίας ήταν η σκέψη του για το ρόλο του ελληνισμού ως φορέα ελευθερίας και παιδείας. Το Δεκέμβρη του 1797, που τον συνέλαβε η αυστριακή αστυνομία ετοίμαζε ένα επαναστατικό διάβημα. Θα κατέβαινε στη Μάνη, με ένα στενό κύκλο φίλων και θα εγκαθιστούσε ένα είδος επαναστατικού κέντρου. Η Διακήρυξη των Δικαίων του Ανθρώπου του Ρήγα ήταν αντίγραφο της αντίστοιχης Γαλλικής του 1793. Εκτελέστηκε τον Ιούνιο του 1798 στο Βελιγράδι. Διακόπηκε μια επαναστατική πρωτοβουλία, για τη βίαιη ανατροπή του οθωμανισμού, που είχε ως κέντρο το δημοκρατικό πατριωτισμό, τη φιλοπατρία, τη δημοκρατική διακυβέρνηση και το σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Αδαμάντιος Κοραής: ασφυκτιούσε υπό τον οθωμανικό ζυγό, εγκατέλειψε την πατρική του γη, τη Χίο και αργότερα τη Σμύρνη για να εγκατασταθεί στη Δ. Ευρώπη. Υπήρξε έμπορος στη Άμστερνταμ, έζησε στη Βενετία και ως φοιτητής στο Μονπελιέ. Το 1788 μετέβη στο Παρίσι όπου εγκαταστάθηκε μόνιμα και έζησε από κοντά τα γεγονότα της Γαλλικής Επανάστασης και για την οποία είχε κριτική στάση. Επιδιώξεις του ήταν η μεταλαμπάδευση του επαναστατικού πνεύματος στην υπόδουλη Ελλάδα και η προάσπιση των αρχών του Διαφωτισμού. Πίστευε ότι η διεκδίκηση της ελευθερίας των Ελλήνων ήταν υπόθεση παιδείας, εθνικής συνείδησης και πολιτική πράξη.

Ο κοινωνικός χαρακτήρας της Επανάστασης ολοκληρώθηκε με τους αγώνες των αγροτών και την εξέγερση του Κιλελέρ όταν η κυβέρνηση Βενιζέλου ψήφισε το 1914 ειδικό νόμο που απαγόρευε την αναγκαστική έξωση των εργατών γης - κολίγων από τα τσιφλίκια και προέβλεπε την εκούσια εξαγορά των τσιφλικιών από το κράτος. Το έργο της αποκατάσταση των ακτημόνων ανατέθηκε στο Θεσσαλικό Γεωργικό Ταμείο. Μέχρι το 1917 είχαν αγοραστεί 1.640.000 στρμ. τα οποία διανεμήθηκαν σε χιλ. αγροτικές οικογένειες. Το 1917 η κυβέρνηση Βενιζέλου, που είχε προκύψει από το Κίνημα της Θεσσαλονίκης, προχώρησε με ειδικά νομοθετικά διατάγματα στην απαλλοτρίωση και διανομή σε ακτήμονες μεγάλων τσιφλικιών που είχαν έκταση πάνω από χίλια στρμ. με πλήρη αποζημίωση των ιδιοκτητών τους.    

Στην επιτυχία της Επανάστασης συνέβαλαν και Έλληνες της Διασποράς και στην εδραίωση της μεγάλες δυνάμεις για τα δικά τους οικονομικά και γεωστρατηγικά συμφέροντα.

Η εκκλησία λόγω της σχέσης της με τον κατακτητή είχε μεγάλη δύναμη και αποτελούσε τον ηθικό συνεκτικό κρίκο ολόκληρου του έθνους. Πολιτική ισχύ μέσα στα πλαίσια της κατοχής είχαν οι Φαναριώτες και οι πρόκριτοι. Ενάντιά τους ήταν τα νέα αστικά στρώματα που διεκδικούσαν την κατοχύρωση των συμφερόντων τους και τη θέση τους στην καθοδήγηση του έθνους.

συνεχίζεται

συνεχίζεται